Zorunlu askerliği er ve erbaşlar için 6 aya indiren yeni askerlik kanunu ile bedelli askerlik kalıcı hale geldi. Milli Savunma Bakanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin ihtiyacına göre her yıl bedelli askerlik kontenjanı belirleyecek. Askerliğini bedelli olarak yapacak olanlar, bir ay silah altına alınarak temel askerlik eğitiminden geçirilecek.
Kanuna son anda eklenen geçici madde uyarınca, bugüne kadar askerlik hizmetine başlamamış yoklama kaçağı, bakaya veya saklı olanlardan isteyenler 1 Kasım 2019 tarihine kadar başvurdukları takdirde, kuraya tabi tutulmaksızın bedelli askerlik yapabilecekler. Mayıs ayı itibarıyla yoklama kaçağı ve bakaya durumundaki kişi sayısı 460 bine ulaşıyor. Bu kişiler, önümüzdeki 4 ay içinde başvuruda bulundukları takdirde, bugün için 31 bin 343 lira olan parayı ödeyerek bedelli askerlikten yararlanabilecekler.
GEÇEN YILKİ KANUNDAN YARARLANANLAR KIDEM TAZMİNATI ALAMADI
1475 sayılı İş Kanunu’na göre, iş akdinin muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla feshedilmesi durumunda işveren çalışanın kıdem tazminatını ödemek zorunda. Geçmişteki bedelli askerlik uygulamalarının bir kısmında 21 günlük temel hizmet şartı aranırken, 2011 ve 2014 yıllarındaki bedelli askerlik sırasında temel askerlik hizmeti şartı aranmadı. Bedelliden yararlananlar sadece parasını ödedi, fiilen silah altına alınmadı.
Geçen yıl çıkartılan bedelli askerlik kanununda 21 gün temel askerlik eğitimi şartı konuldu. Ancak, önceki kanunlardan farklı olarak, bedelli askerlik yapanların temel askerlik eğitimi süresince çalıştıkları iş yeri, kurum ve kuruluşlar tarafından “aylıksız veya ücretsiz izinli” sayılacaklarına dair hüküm eklendi.
Geçmişteki bazı bedelli askerlik uygulamalarında fiilen silah altına alınarak temel askerlik eğitiminden geçirilenler, çalıştıkları işyerlerinden ayrıldıkları takdirde kıdem tazminatı alabiliyordu. Temel askerlik eğitimi almayanlar ise kıdem tazminatından yararlanamıyordu.
Geçen yılki kanuna, bedelli askerlik yapanların “aylıksız veya ücretsiz izinli” sayılacaklarına ilişkin hüküm eklenince, 21 günlük temel askerlik eğitimi için silah altına alınan bedelliler kıdem tazminatı hakkından yararlanamadı.
BEDELLİ ASKERLİK KALICI HALE GELDİ
Geçmiş yıllarda bedelli askerlik için her defasında ayrı yasal düzenleme yapıldı. Bedelli askerlik için 1987 yılından bu yana 6 kanun çıkartıldı. Dolayısıyla, her bedellide farklı kurallar uygulandı.
Yeni askerlik kanunu ile bedelli askerlik kalıcı hale geldi. Bundan sonra bedelli askerlik için her defasında ayrı kanun çıkartılması gerekmeyecek. Her yıl belirlenecek kontenjan dahilinde, isteyen bedelli askerlik yapacak.
Yeni kanunda bedelli askerlik yapanların iş yeri, kurum ve kuruluşları tarafından ücretsiz ya da aylıksız izinli sayılacağına dair istisnai bir hüküm konulmadı. Bu nedenle, bedelli askerlik yapanların iki tercih hakkı olacak. İsteyen askere giderken iş akdini feshedecek, isteyen askerlik dönüşü işine devam edebilecek.
KIDEM TAZMİNATINI ALMA FIRSATI
Yeni kanun, bakaya veya yoklama kaçağı durumundaki 460 bin kişi başta olmak üzere, bundan sonra bedelli askerlik yapanlara, kıdem tazminatını alarak işini değiştirme fırsatı verecek. Hali hazırda bakaya ve yoklama kaçağı durumundakiler yaşları ilerlemiş ve iş tecrübesi kazanmış kişilerden oluşuyor. Beş on yıllık iş deneyimi olan bu kişiler, birikmiş kıdem tazminatı haklarını yakma korkusuyla daha önce cazip yeni iş tekliflerini değerlendiremezken, artık bedelli askerlik yaptıklarında kıdem tazminatlarını alarak işten ayrılabilecekler.
Askerliğini kısa dönem veya yedek subay, yedek astsubay olarak yapacak olan kişiler de bugüne kadar olduğu gibi isterlerse askere giderken işten ayrıldıklarında kıdem tazminatını alabilecekler.
GEÇEN YIL BAŞVURANLAR TAZMİNAT ALAMAYACAK
Kıdem tazminatı hakkından, yeni çıkan askerlik kanunu kapsamında bundan sonra bedelli askerlik başvurusunda bulunanlar yararlanabilecek.
Geçen yıl çıkartılan bedelli askerli kanunundan yararlanmak için başvurusunu yapmış, parasını ödemiş ancak celp dönemi henüz gelmediği için fiilen askere gitmemiş olanlar kıdem tazminatı hakkından yararlanamayacaklar.
SEFERBERLİK HALİNDE MEMURLAR İZİNLİ SAYILACAK
Yeni kanunda sadece seferberlik ve savaş durumunda silah altına alınan devlet memurları ve işçiler ile ilgili özel bir düzenlemeye yer verildi. Kanunun 53. maddesine göre, seferberlik ve savaş halinde silah altına alınan devlet memurları, bu süre boyunca izinli sayılacaklar. Seferberlik ve savaş hali sona erdiğinde, barış zamanında görev yaptığı memuriyetin eşiti olan memuriyete geri dönecekler. Barış zamanında seferberlik tatbikatları ve ferdî seferberlik eğitimlerine katılıp terhis edilen devlet memurları atanmış olduğu memuriyete geri dönecek.
İş Kanunu’na tabi çalışanlar hakkında ise seferberlik veya savaş halinde silah altına alındıklarında mevcut ilgili kanun hükümleri uygulanacak. Dileyen kıdem tazminatını alıp işten ayrılacak, dileyen işine devam edecek.
KİMLER KIDEM TAZMİNATI ALABİLİR?
Kıdem tazminatına hak kazanabilmek için aynı işverene ait bir veya birden fazla işte bir yıl çalışmak gerekiyor. Çalışılan her yıla karşılık, son aldığı bir aylık brüt ücret tutarında kıdem tazminatı ödeniyor. Ancak, bir yıl için ödenecek kıdem tazminatı tutarı, her yıl belirlenen kıdem tazminatı tavanını aşamıyor. Bugün için kıdem tazminatı tavanı 6 bin 17 lira olarak uygulanıyor. On yıl çalışması bulunan bir kişi 61 bin 700 liraya kadar kıdem tazminatı alabilir.
Kanuna göre kıdem tazminatı alabilecek kişiler şöyle:
- İşveren tarafından haklı bir nedene dayalı olmadan işten çıkartılanlar.
- Ücretinin ödenmemesi, eksik ödenmesi gibi haklı bir nedenle aş akdini kendisi feshedenler.
- Emekliye ayrılanlar.
- Muvazzaf askerlik nedeniyle iş akdini feshedenler.
- Yaş dışındaki emeklilik koşullarını yerine getirenler (8 Eylül 1999 tarihinden önce işe başlayıp 15 yıl sigortalılık, 3600 gün primi bulunanlar gibi).
- Evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi isteğiyle işten ayrılan kadınlar.
ASKERLİK NEDENİYLE İŞTEN AYRILAN İHBAR TAZMİNATI ALAMAZ
İş sözleşmelerinin feshinden önce karşı tarafa bildirimde bulunulması gerekiyor. Ne kadar süre önce bildirim yapılması gerektiği, çalışılan süreye göre değişiyor. İş sözleşmesi 6 aydan az süren işçi için 2 hafta; 6 aydan 1.5 yıla kadar süren işçi için 4 hafta; 1.5 yıldan üç yıla kadar süren işçi için de 6 hafta önce bildirim yapılması zorunlu. Üç yıldan fazla süre çalışan işçi için bildirim süresi ise 8 hafta olarak uygulanıyor.
Askerlik nedeniyle işten ayrılan çalışanlar, işverene kıdem tazminatı ödemek zorunda kalmaz ancak işverenden de kıdem tazminatı isteyemezler.Ahmet Kıvanç-Habertürk)