Yeni Ekonomi Programı’na göre tarafların mutabakatı ile hayata geçirilecek kıdem tazminatı reformunu da kapsayan Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) kurulacak. Hürriyet gazetesi yazarı Noyan Doğan, TES sisteminin ayrıntılarını bugünkü köşesinde yazdı.
“Çalışanın maaşından kesilen, işverenin de katıldığı, devletin desteklediği ikinci basamak emeklilik sistemi kurgulanacak” diyen Doğan, kıdem tazminatının gündemdeki yerini koruduğunu savundu.
TÜRKİYE’nin 2020-2022 dönemini kapsayan üç yıllık Yeni Ekonomi Programı’nın (YEP) dikkat çekici noktalarından biri de Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi’ne (TES) geçilecek olması. YEP açıklanır açıklanmaz programda kıdem tazminatına yer verilmemesini, başta sendikalar olmak üzere bazı kesimler, ‘kıdem tazminatı reformu rafa kalktı’ şeklinde yorumladı. Peki, gerçekten kıdemde reform konusu artık masada değil mi, sadece tamamlayıcı emeklilik mi gündemde? Aslında YEP’te tamamlayıcı emeklilikle ilgili; “Ekonominin uluslararası sermaye hareketlerindeki oynaklığa dayalı kırılganlığını azaltacak, reel sektörü TL cinsinden ucuz ve uzun vadeli kaynak sağlayacak bir Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) sosyal tarafların mutabakatı ile kurulacak ve sermaye piyasalarını derinleştirecek kapsamlı bir reform paketi devreye sokulacak” deniyor.
Bu da şu anlama geliyor ki, kıdem tazminatı reformu rafa falan kalkmış değil; gündemdeki yerini koruyor. Aslında sosyal güvenlik alanındaki reform konusu beş ay önce açıklanan Yeni Ekonomi Programı Yapısal Dönüşüm Adımları 2019 ile gündeme geldi ve Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak bu alanda atılacak adımları tek tek sıraladı. Buna göre; tamamlayıcı emeklilik sistemi, kişilere emekliliklerinde ek gelir oluşturacak. Sistem ile birlikte tasarruflar artacak böylece dış finansmana bağımlılık azalacak; bu da ekonomiyi dış müdahalelere karşı çok daha güçlü hale getirecek. Bu kapsamda da güçlü bir tamamlayıcı emeklilik sistemi kurulacak. Çalışanların kazançlarına göre azdan az, çoktan çok, belirleneceği zorunlu bir Bireysel Emeklilik Sisteminin (BES) yani tamamlayıcı emeklilik sistemi yeniden ele alınacak. Bu sistemle birlikte kıdem tazminatı reformu da hayata geçirilecek. Tüm paydaşların katılımı ile çalışanlardan olduğu gibi işverenden de yapılacak kesintiler BES ile entegre kıdem tazminatı fonunda toplanacak.
İŞYERİ BAZLI EMEKLİLİK
Bu yol haritası YEP Yapısal Dönüşüm Adımları 2019’da yer alıyor. Yeni açıklanan 2020-2022 dönemini kapsayan YEP’e göre de sosyal tarafların, yani başta sendikalar olmak üzere sosyal güvenlik alanındaki tüm tarafların, mutabakatı ile Tamamlayıcı Emeklilik Sistemine geçilecek. Yeni sistem nasıl olacak? Aslında bu konuda atılacak adımlar üç aşağı beş yukarı belirlendi ve bir çalışma da yapıldı. Hatta bildiğim kadarıyla kıdem tazminatında reform konusu bazı sendikalar ile de detaylı olmasa da konuşuldu.
TES’in detayına geçmeden önce emeklilik sistemi ile ilgili kısa bir bilgi vereyim. Dünyada uygulanan üç ayrı emeklilik sistemi var. Birincisi, kamu emeklilik sistemi, yani sosyal güvenlik sistemi. İkincisi, işyeri bazlı emeklilik sistemi; üçüncüsü ise gönüllü emeklilik sistemi. Bizde birinci basamaktaki sosyal güvenlik sistemi ile üçüncü basamakta yer alan BES uygulanıyor. Eksiğimiz, çalışanın maaşından kesilen, işverenin de katıldığı, devletin de desteklediği ikinci basamak denilen, işyeri bazlı emeklilik sistemi. Gerçi bu sisteme de 2017’de BES’e otomatik katılım uygulaması ile geçtik ancak hem zorunlu tutulmadı hem de işveren katkısı eklenmedi.
KIDEM RAFA KALKMADI
Tamamlayıcı emeklilik sistemi ile işte bu sağlanacak; buna da kıdem tazminatı reformu eklenecek; tabi sosyal tarafların mutabakatı ile. Düşünülen, kıdemde fonlu sisteme geçilmesi ve TES ile sistemin bir bütün hale getirilmesi. Bu sayede çalışanlar kıdeminin yatıp yatmadığını, hesabındaki biriken tutarı ve bu tutarın getirisini görüp, takip edebilecek. Bu kapsamda da yeni işe girenler ya da yeni işe girip de emekliliğine uzun zaman olan çalışanlar TES’e ve fonlu sisteme dahil edilecek. Belirli yaşın üzerinde olanlar ya da emekliliğine az süre kalanlar sisteme dahil edilmeyecek ama yine de emekliliğine belirli süre olanlara bir tercih hakkı sunulacak. Devlet de kıdem tazminatına belirli oranda katkı yapacak. Çalışanlar kıdem fonunda birikeni istediği zaman alamayacak; amaç, emeklilikte birikime sahip olması.
TAMAMLAYICI EMEKLİLİK NASIL OLACAK?
- 2017’de başlayan ve tüm çalışanları kapsayan otomatik bireysel emeklilik sistemi, TES haline gelecek.
- Çalışanların tamamı zorunlu olarak TES’e dahil edilecek.
- Hem çalışanın maaşından kesinti olacak hem işveren katkı yapacak hem de devlet de katkı sağlayacak.
- İşverenin mevcut yükünü arttırmayacak bir katkı formülü kurgulanacak. İşsizlik fonundan katkı yapılması da masadaki seçeneklerden biri.
- TES için az maaş alandan az, maaşı yüksek olandan daha yüksek kesinti yapılacak.
- Her çalışanın bir TES hesabı olacak ve tüm kesintiler bu hesapta birikecek.
- Tıpkı kıdem de olduğu gibi çalışan istediği zaman TES’ten çıkamayacak. Kademeli çıkış hakkı tanınabilir. Çalışan, emekliliği geldiğinde sistemden çıkabilecek.